Kerk Sint-Maria

Geschiedenis van de instelling

Deze kerk in romaans-byzantijnse stijl werd gebouwd tussen 1845 en 1888. Ze wordt momenteel gebruikt door een Roemeense gemeenschap die de Byzantijnse ritus volgt, ook al herbergt de crypte nog steeds een kleine Franstalige katholieke gemeenschap.

De Sint-Mariakerk ligt in de asrichting van het 'koninklijk tracé' en bevindt zich dus op een ideale en bijzonder aangewezen plek voor een monumentaal gebouw dat van ver zichtbaar is. Jean-Pierre Cluysenaer bouwde er in 1840 een eerste tijdelijke kerk. In 1844 werd een architectuurwedstrijd uitgeschreven. Als winnaar kwam Louis Van Overstraeten uit de bus, een jonge architect van 26 jaar. De werken begonnen het jaar daarop, maar Van Overstraeten stierf in 1849 aan de gevolgen van cholera. Louis Roelandt, zijn schoonvader, nam de leiding van de werken over.

Door haar 'romaans-byzantijnse' stijl vormt de Sint-Mariakerk een heel origineel en uniek bouwwerk op het Brusselse grondgebied. Het bouwterrein leende zich voor een gecentreerd plan. De kerk heeft een achthoekige vorm, omringd door waaiervormig uitspringende kapellen, vooraan is er een driedubbel portaal, achteraan een koor en een toren van 38 meter hoog. Van buitenaf ondersteunen grote steunberen de hoeken van de achthoek. Het plan is geïnspireerd op de byzantijnse basiliek van

San Vitale in Ravenna uit de 6e eeuw. Binnen ondersteunen acht centrale zuilen de rondbogige scheibogen van de achthoek en de uitspringende kapellen. De koepel is een kopie van die van de Hagia Sophia in Constantinopel. Binnen versterken de romaans-byzantijnse stijl van de decoratie en van het meubilair de indruk van eenheid van het geheel. De Sint-Mariakerk kende heel wat tegenspoed bij haar restauratie. Omdat ze te gevaarlijk was geworden, werd ze in 1966 gesloten. De restauratiewerken werden pas in 1982 opgestart. Op 9 augustus 1985 vernietigde een brand de koepel en werden de werken stilgelegd. De restauratiewerken werden pas in 1992 hervat.

(http://www.irismonument.be/nl.Schaarbeek.Koninginneplein.A001.html)

De collectie

Het aantal culturele roerende goederen is beperkt en bevat in hoofdzaak een mooi ensemble van elementen die werden ontworpen voor de kerk op het ogenblik van de bouw: altaren, ambo, kansel, biechtstoelen, gebeeldhouwde retabels, enkele beeldhouwwerken, een Sedes Sapientiae uit 1853, een kruisbeeld, een zeldzame en interessante reliekenkalender (met 365 relieken), doopvonten in blauwsteen, een koperen paaskandelaar, orgels en een vrij volledig archief (onder meer parochieregisters).

Het galerijorgel (Kerkhoff, 1907) is opgenomen in de inventaris van de orgels van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 

Een ensemble van vijfentwintig schilderijen in Byzantijnse stijl uit circa 1850 (kruisweg, heiligenportretten ten voeten uit en een calvarie) is momenteel opgeslagen in de Basiliek van Koekelberg. Het KIK heeft deze schilderijen, die in slechte staat van bewaring zijn, in 2000 gefotografeerd en er een advies over uitgebracht (dossier nr. 2000.07256).

In het koor hing een groot schilderij met de kroning van de Maagd. De bewaarplaats is momenteel onbekend (misschien de Basiliek van Koekelberg, volgens de kerkmeesters).

Tot slot bevinden de belangrijkste stukken zilverwerk zich in een kluis.

De door het KIK in 1972 uitgevoerde opdracht was vooral gericht op het monument zelf (algemene beelden en detailbeelden) en bevatte slechts zwart-witfoto's, die gebaat waren bij een actualisering (inventarisopdracht uitgevoerd in 2018 op vraag van het Brusselse Gewest). Dit was meteen een ideale gelegenheid om de culturele roerende goederen, waarvan het aantal vrij beperkt is, te inventariseren.

BRONNEN

- GELDERS, M., Église royale Sainte-Marie : Chronique d’une construction, Fondation Église Sainte-

Marie, Brussel, 2003, 93 p. [KIK: P07596 (040210); CDBUP: M/13.1 (20080014)]

- COEKELBERGHS, D., Répertoire photographique des sanctuaires de Belgique : province de Brabant, canton de Schaerbeek, Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, 1979, p. 15 [KIK: KIKIRPA.REP.BRU.fr (048605); online]

Koninginneplein, 1030 Schaarbeek