Kabeljauw op het strand

Meer bekend om zijn boerenlandtaferelen of weelderigere stillevens, vormt deze close-up van een kabeljauw een zeldzaamheid in het oeuvre van François Rijckhals, een schilder van de Hollandse school in de 17e eeuw, actief in Middelburg (Zeeland). Naast dit werk zijn slechts twee andere soortgelijke schilderijen van zijn hand bewaard gebleven, alle circa 1642-43 gemaakt.

Men kan deze “Kabeljauw op het strand” vergelijken met andere composities uit die tijd die net gevangen vissen op de kust tonen, vaak met een levendig landschap op de achtergrond, soms uitgevoerd door een tweede schilder, gespecialiseerd in dat genre. Rijckhals onderscheidt zich echter van schilders zoals Jan Van Kessel I of Willem Ormea door zijn originele keuze van schaal: de enkele vis, een kabeljauw, lijkt buitenproportioneel groot ten opzichte van de figuren op het strand, de silhouetten van verre gebouwen en de maritieme activiteit op de achtergrond. Hier zien we een omkering van de traditionele hiërarchie van schildergenres, die normaal gesproken de historische schilderkunst en menselijke figuur boven landschap en stilleven plaatst.

Hoewel dit onderwerp niet zijn specialiteit was, toont Rijckhals grote beheersing door de anatomische kenmerken van de kabeljauw nauwkeurig weer te geven – zijn kieuwen, schubben en kinbaardje. Linksonder is een kreeft toegevoegd, een schaaldier dat bij Rijckhals altijd naast de vis verschijnt, waarmee hij rood aan zijn anders bruin-, oker- en grijstinten domineerde palet toevoegt. Tussen de twee dieren ligt een vishaak, waarmee men grote vissen uit het water kan halen. Deze elementen kunnen christelijke symboliek bevatten (de vis voor Christus, de kreeft voor de Opstanding, de vishaak voor de Heilige Lans), maar dit stilleven moet voornamelijk worden beschouwd vanwege zijn hoge decoratieve waarde, die de vis en de visserij viert, symbolen van voedsel en economie in de Verenigde Provinciën.