Kerk O.L.Vrouw ter Kapelle

Geschiedenis van de instelling

Het samengaan van de termen 'kerk' en 'kapel' in eenzelfde benaming kan verbazing wekken. In werkelijkheid is de Kapellekerk een kapel die in 1134 werd opgericht op een leen dat werd afgestaan door hertog Godfried I. In 1210 kreeg ze het statuut van parochiekerk, ondanks het verzet van het Sint-Goedelekapittel, dat er inhalig op uit was om de inkomsten die het kreeg toegekend als moederkerk, te behouden. Blijkbaar was het op verzoek van de inwoners van de plaats dat de kapel buiten de muren werd opgericht, in een ambachtsliedenwijk in volle ontwikkeling (lakenbereiders, wevers, leerlooiers, allemaal beroepen waar de straten van de namen van de wijk trouwens nog naar verwijzen). De kerk, die gewijd was aan de Heilige Maagd, kende een groot succes en een onzeker lot. Ze werd gereformeerd in 1579, ging weer over op de katholieke cultus in 1585, werd gesloten in 1797 om in 1803 weer open te gaan. De Kapellekerk is een markant bouwwerk voor wie de overgang van de romaanse naar de gotische stijl wil bestuderen, en dit ondanks de ingrijpende transformaties in de 19e eeuw.

De bouw begon omstreeks 1210 met het schip. De zuidelijke vleugel van het transept en de kapel van het Heilig Kruis werden rond 1215-1225 gebouwd, midden in de romaans-gotische overgangsperiode. Vervolgens kwamen de noordelijke vleugel van het transept en de twee kapellen tot stand (rond 1250). Het koor (1250-1275), dat misschien wel de mooiste realisatie uit de 13e eeuw in Brussel kan worden genoemd, ademt de Franse invloed. Het bouwwerk werd bekroond door een toren op de kruising van het transept en het schip. Na de verwoestende brand van 1405 waarbij bepaalde delen van de kerk verloren gingen, moest het centrale schip worden herbouwd. Dit gebeurde in het midden van de 15e eeuw in Brabantse gotiek. Er werd een ingangstoren gebouwd, maar na de beschieting in 1695 werd de spits in 1699 vervangen door een barokke klokkentoren. De vieringtoren werd dan verlaagd tot het niveau van het hoofdschip. De kerk onderging in de 19e eeuw belangrijke restauratiewerkzaamheden die de oorspronkelijke toestand, of zelfs een verbetering ervan, nastreefden.

Bron: Inventaire des orgues ; de kerk is trouwens opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed van Brussel

De collectie

Het gebouw herbergt een belangrijke kunstcollectie, even rijk als divers. Ze biedt een kostbaar overzicht van de verschillende artistieke stromingen die de religieuze kunst van onze gebieden hebben gekenmerkt.  

Alle roerende culturele goederen (235 objecten) werden geïnventariseerd en gefotografeerd door het KIK op verzoek van het Brusselse Gewest. 

De kerk bezit trouwens een oud archievenbestand dat nog niet werd overgemaakt aan het Rijksarchief: parochieregisters uit de 17e, 18e en 19e eeuw, en twee erg interessante manuscripten van eerwaarde Jean-Charles d’Abremes, met als titel "Annales Ecclesiae B. Maria V. De Capella" (1787), die de geschiedenis schetsen van Brussel en van de kerk sinds 1135 tot in 1733.

Het neogotische galerijorgel (Pierre Schyven, 1920-1930) is opgenomen in de orgelinventaris van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

Deze opmerkelijke collectie is van groot belang voor het Gewest. Bijna alle goederen waren dan wel reeds opgenomen in de inventaris van het KIK, maar er zaten nog veel zwart-witfoto's bij. Het bleek dus zinvol om de foto's te actualiseren en de inventaris van de in de kerk bewaarde goederen af te werken. Deze opdracht werd uitgevoerd in de winter van 2018-2019.

BRONNEN:

- BALACE, S., DE MEÛTER I., Trésor : église Notre-Dame de la Chapelle, Brussel, Les Amis de la Chapelle, Brussel, 2010, 50 p.

- COEKELBERGHS, D., Répertoire photographique des sanctuaires de Belgique : province de Brabant, canton de Schaerbeek, Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1979, p. 17-25 [KIK: KIKIRPA.REP.BRU.fr (048605); online]

- VAN SPRANG, S., DELVINGT, A., Tableaux et sculptures : église Notre-Dame de la Chapelle, Bruxelles, Les Amis de la Chapelle, Brussel, 2010, 130 p. [KIK: CM.BE.BRU.NDC-OLVK (048928); CDBUP: M/8.3-10 (20100127)]

- VAN NUFFEL, H., Une église au fil de l’histoire : Notre-Dame de la Chapelle à Bruxelles : 1134-1984, C.G.E.R., 1984, 192 p. [KIK: P04866 (025775); CDBUP: M/8.3-10 (20020091)]

Instelling die voor de collectie verantwoordelijk is: Kerkfabriek van de Kerk Onze-Lieve-Vrouw ter Kapelle

De collectie die op de site van het Gewest voorgesteld wordt, is in hoofdzaak het resultaat van een samenwerking tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest(Urban.brussels) en het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK)

Herkomst van de foto's : Bij elke foto hoort een legende en een copyright dat de verantwoordelijke instelling of de auteur vermeldt. Met betrekking tot de collectie van de kerk werden in 2019 op initiatief van het Urban specifieke foto-opdrachten uitgevoerd door het KIK, waaraan de fotograaf Barbara Felgenhauer meegewerkt heeft.

Creatie, onderzoek en redactie van de inventarisfiches : Alle fiches van de collectie van de kerk werden gecreëerd door Constantin Pion (KIK) en Adrien Dominique (KIK / URBAN), evenals door andere KIK-medewerkers.

Vertaling: Erik Tack

Nalezing: Koen Raeymaekers

Dankwoord: Robert Dekock (kerkfabriek).

Kapellemarkt, 1000 Brussel