Kerk Sint-Jan-Baptist ten Begijnhof

Geschiedenis van de instelling

Het Groot Begijnhof, zo genoemd in tegenstelling tot het Klein Begijnhof dat zich in de Koningsstraat bevond, werd gesticht in 1250. De vrome vrouwen die zich hadden gevestigd rond de Kapel ter ere van Onze-Lieve-Vrouw ten Wijngaard, kregen van hertog Jan I de toelating om in gemeenschap te leven. Kort daarop werden ze erkend door de religieuze overheid. Het principe van een begijnhof is een leven in gemeenschap, waarbij elke vrouw wel in haar eigen huisje woont. Bij het afschaffen van het begijnhof op het einde van de 18e eeuw telde men 1.084 huisjes op een oppervlakte van 7 ha. In het begin van de 19e eeuw was het begijnhof een netwerk van kleine straatjes die elkaar in een rechte hoek doorkruisten, omringd door een muur en een gracht. In 1824 werd het noordelijke deel van het begijnhof aangelegd door H. L. F. Partoes. Het zuidelijke deel was aan de beurt tussen 1835 en 1866, volgens het plan van landmeter Van Keerbergen, met een halfrond plein waaruit straten waaiervormig vertrekken. Partoes heeft een homogeen klassiek geheel tot stand gebracht, maar er zijn slechts enkele begijnhuisjes overgebleven. Die hebben trouwens allemaal aanpassingen ondergaan.

De kerk is een opmerkelijk barok gebouw – een van de mooiste van de Zuidelijke Nederlanden – dat is opgetrokken vanaf 1657 en werd gewijd in 1676. Ze kreeg het statuut van parochiekerk in 1801 en onderging een aantal restauratiewerkzaamheden in 1866 en in 1904. De kerk is gebouwd in de vorm van een Latijns kruis met drie beuken. Ze heeft een licht uitspringend transept en een koor gevormd door een vijfzijdige koorafsluiting, omringd door twee kapellen met een halfronde apsis, en een veelhoekige toren aan de oostelijke kant. Binnen komt de monumentale omvang van het gebouw meteen tot uiting door de brede proporties van de hoofdbeuk, de hoogte van de booggewelven en de vrije ruimten van het transept.

Bronnen: http://www.orgues.irisnet.be/nl/Edifice/25/app.rvb; de kerk is trouwens opgenomen in de inventaris van het bouwkundig erfgoed van Brussel

De collectie

In het gebouw is een uitzonderlijke collectie meubilair en kunstwerken (vooral uit de baroktijd) ondergebracht. De meeste voorwerpen werden specifiek voor de kerk ontworpen.

Alle culturele roerende goederen (373 voorwerpen) werden door het KIK geïnventariseerd en gefotografeerd in het kader van de publicatie in 1981 van het eerste volume van de "Monographies du patrimoine artistique de la Belgique", gewijd aan Sint-Jan-de-Doper in het Begijnhof en onder leiding van Denis Coekelberghs (KIK).

De kerk huisvest meerdere belangrijke stukken van het cultureel erfgoed, waaronder een opmerkelijke serie van zeven schilderijen van Théodore Van Loon (waarvan er één werd gestolen in 1976), die onlangs in de schijnwerpers werd geplaatst in het kader van een retrospectieve gewijd aan de Brusselse kunstenaar (Bozar, Brussel, 10 oktober 2018-13 januari 2019)3.

Het barokke galerijorgel (H. Vermeersch en J. J. & J.-F.-S. Van Hool, 1869) is opgenomen in de inventaris van de orgels van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 

De kerk en het meubilair vormen een heel opmerkelijk barok ensemble, dat uniek is binnen Brussel. Tijdens de winter van 2018-2019 konden de foto's worden geactualiseerd dankzij een foto-opdracht van het KIK op verzoek van het Brusselse Gewest.

BRONNEN

COEKELBERGHS, D., L’Eglise Saint-Jean-Baptiste au Béguinage à Bruxelles et son mobilier, Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium, Brussel, 1981, 332 p. [KIK: INV.B.BE.BRU (24419); CDBUP: M/8.3-10 (19990158)]

Instelling die voor de collectie verantwoordelijk is: Kerkfabriek van de Kerk Sint-Jan-Baptist ten Begijnhof

De collectie die op de site van het Gewest voorgesteld wordt, is in hoofdzaak het resultaat van een samenwerking tussen het Brussels Hoofdstedelijk Gewest(Urban.brussels) en het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK)

Herkomst van de foto's : Bij elke foto hoort een legende en een copyright dat de verantwoordelijke instelling of de auteur vermeldt. Met betrekking tot de collectie van de kerk werd in 2018 op initiatief van het Urban een specifieke foto-opdracht uitgevoerd door het KIK, waaraan de fotograaf Barbara Felgenhauer meegewerkt heeft.

Creatie, onderzoek en redactie van de inventarisfiches : Alle fiches van de collectie van de kerk werden gecreëerd door Constantin Pion (KIK) en Adrien Dominique (KIK / URBAN), evenals door andere KIK-medewerkers.

Vertaling : Erik Tack

Nalezing: Koen Raeymaekers

Dankwoord: Jean-Marie Pereau (kerkfabriek).

Begijnhof, 1000 Brussel