De nacht

We zijn in het jaar 1908; de persoonlijke assimilatie van het fin-de-siècle symbolisme komt tot uiting in het mysterie en de stilte die dit nachtelijke visioen omhullen, waarbij herkenbare elementen van Oostende in een droomachtige sfeer worden ondergedompeld. Maar Spilliaert profileert zich ook als een opmerkelijk moderne kunstenaar, vanwege zijn spaarzame middelen (een hoofdzakelijk monochroom palet, grote vlakken zonder details, sterke horizontalen en verticalen), en de expressieve kracht die hiervan uitgaat. 

Het onderwerp is vaak in verband gebracht met zijn eigen leven – Spilliaert staat erom bekend, vaak nachtwandelingen te hebben gemaakt. De Oostendenaar volgt ook de schilderkunstige traditie van de nocturne, beoefend door vele kunstenaars, van Whistler tot Degouve de Nuncques. Kunsthistoricus Denis Laoureux noteert dat de nocturne Spilliaert in staat stelt om 'de grenzen van de dingen te vervagen', en zo 'landschappen te derealiseren'. Laoureux beschrijft het nachtelijke spook in De Nacht als 'een silhouet in onbalans, zonder lichaam, die een gevoel van innerlijke vertigo oproept'. Er is al veel geschreven over dit zwalpende figuur met zijn raadselachtige gebaar. Anne Adriaens-Pannier spreekt van een 'bezwerende beweging', Sébastien Mullier van een 'elegant persoon die tegen de zuilen leunt (...) in een roes, dronken of slaapwandelend'.