Kerk Saint-Antonius van Padua

Geschiedenis van de instelling

De parochie Sint-Antonius van Padua in Etterbeek ontstond aan het begin van de twintigste eeuw, in een wijk die volop in stedelijke ontwikkeling was. In 1901 bekrachtigde een koninklijk besluit de oprichting van een nieuwe parochie, bedoeld om het gebied tussen de Luxemburgse spoorlijn en de Waverse steenweg te bedienen. Het terrein, dat royaal werd geschonken door een zekere heer Beckers, ligt op een hoog punt van de gemeente, bovenaan de Jules Maloulaan. Reeds in 1902 werd er een eerste kapel gebouwd voor de militairen en enkele handelaars uit de buurt, beheerd door de Religieuzen van het Allerheiligst Sacrament en de Paters van het Heilig Hart. Eerwaarde Georges Van Lil was de eerste pastoor, bijgestaan door onderpastoor Benoît Cornet de Peissant.

De bouw van een ambitieuzere kerk werd toevertrouwd aan de architecten Edmond Serneels en Georges Cochaux. In 1904 stelde Serneels een nieuw, soberder ontwerp voor, uitgevoerd in blauwe breuksteen uit Namêche, met een raming van meer dan 488.000 frank – een enorm bedrag voor die tijd. Bij gebrek aan middelen werden in 1906 enkel het koor, de sacristie en drie traveeën van het schip gerealiseerd. De kerk werd op 26 november 1906 ingehuldigd door kardinaal Mercier, maar bleef bijna dertig jaar onafgewerkt. Pas in 1930, na een sterke mobilisatie van de parochianen, werd de werf hervat: bouw van de drie laatste traveeën, de klokkentoren, het orgelbalkon, het doopkapel en het monumentale portaal aan de Jules Maloulaan. De werken werden voltooid in 1935. Daarna onderging het gebouw verschillende aanpassingen en restauraties, met name tussen 1964 en 1967, naar aanleiding van de liturgische hervormingen, en opnieuw in de jaren 1990 met een belangrijke restauratie van de daken en gevels. In 2004 werd de kerk door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest als beschermd monument geklasseerd.

De kerk van Sint-Antonius van Padua

De kerk van Sint-Antonius van Padua is een opmerkelijk voorbeeld van neogotische architectuur, geïnspireerd op de gotiek van het einde van de dertiende en het begin van de veertiende eeuw. Het gebouw heeft een langgerekt grondplan zonder dwarsschip, met een hoofdschip bestaande uit zeven traveeën, twee zijbeuken en een koor met twee traveeën en een rechte sluiting. Deze opstelling verleent het geheel een grote soberheid en ruimtelijke helderheid, versterkt door de strakke verhoudingen. Het geheel getuigt van een harmonieuze combinatie van traditioneel vakmanschap en moderne technieken (lichte gewelven in terracotta op metalen steunpunten).

De hoofdfaçade aan de noordzijde, naar de Jules Maloulaan, wordt voorafgegaan door een monumentale trap. Ze wordt gedomineerd door een vierkante toren met spits en vier kleine hoektorentjes en wordt aan de linkerzijde geflankeerd door een cilindervormige traptoren met kegelvormig dak. Deze twee elementen zijn verbonden door een balustradegalerij, wat de gevel een uitgesproken scenografische uitstraling geeft. Binnenin is het schip overdekt met een spits tongewelf in hout. Het wordt verlicht door driedelige spitsboogvensters in de zijbeuken en drielobbige rondboogvensters in het bovenste gedeelte. Het ingangsportaal, bestaande uit drie deuren onder een spitsboog met een glazen timpaan, vormt een krachtig middelpunt in de ogenschijnlijk symmetrische maar subtiel asymmetrische compositie, typisch voor Serneels’ stijl. Boven het portaal bevindt zich een orgelgalerij met een stenen balustrade.

De collectie

De kerk van Sint-Antonius bewaart een artistiek en roerend erfgoed van grote rijkdom, grotendeels afkomstig uit de periode tussen 1920 en 1960. De glasramen, verspreid over het koor, het schip en de zijbeuken, vormen één van de waardevolste ensembles. Het tribuneorgel, gebouwd in 1916 door Jean-Émile Kerkhoff, is een geklasseerd neogotisch instrument dat representatief is voor de klank- en vormesthetiek van die tijd (Neogotisch tribuneorgel (Kerkhoff, 1916) – Sint-Antoniuskerk – Orgels in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest).

Binnenin zijn de zuilen van het koor versierd met heiligenbeelden. Oorspronkelijk bevond zich in het koor een marmeren altaar met een ciborium in eik, ontworpen door Edmond Serneels in 1923. Het koor werd in 1964 heringericht volgens de plannen van architect Dom Grégoire Watelet, directeur van de Kunstnijverheidsschool van Maredsous. Een verhalend glasraam, vervaardigd door Édouard Steyaert in 1927, siert de drievoudige spitsboog in het koorvenster.

De acht glasramen in de zijbeuken zijn het werk van glazeniersmeester Colpaert. De twee glasramen in het doopkapel, daterend uit 1950 en voorstellend Mozes die op de rots slaat en de Doop van Christus, werden ontworpen door Margot Weemaes. Een kruisweg, geschilderd op doek, werd in 1935 geplaatst en is het werk van schilder Jos Desmedt. Een neogotisch houten retabel bevindt zich in de voormalige doopkapel, links van de ingang. Hoewel de meeste elementen behoren tot de neogotische kunststroming, waardoor een eenheid in stijl met de architectuur van het gebouw behouden blijft, weerspiegelt een deel van het meubilair eerder de art-decostijl van de jaren 1930-1940. Verschillende figuratieve glasramen en moderne kunstwerken (kapel van 1964) getuigen van een voortdurende wens om de kerk te verrijken met respect voor haar oorspronkelijke stijl.

Buiten herinnert een herdenkingsbuste in blauwe hardsteen van Edmond Serneels, gemaakt door beeldhouwer Edmond De Valériola in 1935, aan het belang van de architect in de geschiedenis van het gebouw (Edmond Serneels / Kunst in de openbare ruimte – Etterbeek – Inventaris van het roerend erfgoed). Het geheel vormt een homogeen, samenhangend en verzorgd erfgoed, dat vandaag beschermd is en erkend wordt om zijn religieuze én artistieke waarde.

De inventaris van het roerend erfgoed van de kerk wordt momenteel ingevoerd. De fiches die voorlopig toegankelijk zijn, betreffen vooral de liturgische vaatwerken, de collectie religieus edelsmeedwerk en enkele van de belangrijkste stukken van het kerkmeubilair.

BRONNEN:

Inventaris van het bouwkundig erfgoed: Parochiekerk Sint-Antonius van Padua – Inventaris van het bouwkundig erfgoed

Historisch verslag van Marie-Pierre Dusausoy (Atelier d’architecture CAZ, 2019)