Uitzicht op Schaarbeek

Deze gravure behoort tot een reeks gezichten op de omgeving rond Brussel die Hans Collaert rond 1575 - 1580 uitvoerde, waarschijnlijk naar tekeningen van Hans Bol (1534 - 1593) en Jacob Grimmer (ca. 1526 - ca. 1590). De afgebeelde plaatsen bevinden zich thans op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest of in de onmiddellijke omgeving ervan. We weten niets omtrent de intenties van deze reeks noch omtrent de omstandigheden waarin ze tot stand kwam, maar ze was in elk geval heel succesrijk in de voormalige Nederlanden. De gravures, die oorspronkelijk in Antwerpen werden uitgegeven, werden begin 17de eeuw in Amsterdam heruitgegeven.

Dit gezicht toont de Josaphatvallei, gelegen achter het dorp Schaarbeek wanneer men van Brussel komt, zoals blijkt uit de legende achter Schaerbeecke bovenaan de prent. We kunnen nu nog altijd op het terrein – met name in het reliëf van de Helmetsesteenweg – de depressie zien gevormd door de Maalbeek en haar bijrivier de Roodebeek, die nadien samen in de Zenne uitmondden.

Het rechterdeel van de afbeelding wordt ingenomen door een watermolen die door een beek wordt gevoed. De molen wordt in werking gesteld door het water, dat via een goot naar een schoepenrad geleid wordt. De molen moet oud zijn geweest, want we kunnen zien dat hij gedeeltelijk heropgebouwd is. We bemerken tevens een reeks openingen onder de dakrand, wat wijst op de aanwezigheid van een duiventil. Deze plekt lijkt kunstenaars op het einde van de 16de, begin 17de eeuw sterk te hebben geïnspireerd (zie Le peintre et l’arpenteur…, 2000, p. 211, nr. 84 en p. 53, ill. 15). Dezelfde watermolen met het hoevegebouw is inderdaad ook afgebeeld door de Mechelse kunstenaar Pieter Stevens (ca. 1567 - na 1624) en in een tekening bewaard in Berlijn (Staatliche Museen, Kupferstichkabinett, inv. KdZ 12093). In een anonieme schets bewaard in Londen (Victoria and Albert Museum, inv. 51219) lijkt enkel de molen te zijn afgebeeld.

In het linkerdeel van de prent zien we een paar landelijke huisjes. Op de weg die op de voorgrond uitmondt, zijn enkele groepjes boeren afgebeeld die van het gehucht komen of ernaartoe gaan.

In het middenvlak staan enkele huizen met een wat stedelijker architectuur met trapgevels en in de verte ontwaren we op een hoogte de Sint-Servaaskerk en haar klokkentoren, die de ligging van het dorp Schaarbeek aangeven.

Auteur : Vereniging voor het Kunstpatrimonium, A. Dimov, 2021